Pierwsze lata warszawskiego „Przyjaciela Dzieci”: w kręgu Fryderyka Henryka Lewestama i współpracowników (kwiecień 1861 - czerwiec 1865)

Abstrakt

Artykuł jest posługującą się metodą analizy i krytyki źródeł próbą przedstawienia pierwszej fazy dziejów najważniejszego czasopisma dla dzieci młodzieży drugiej połowy XIX w. i epoki pozytywizmu a zarazem pierwszego z „długowiecznych” periodyków tego typu - warszawskiego tygodnika „Przyjaciel Dzieci” (1861-1915).

Założycielem pisma (wychodzącego od 3 IV 1861), twórcą jego koncepcji oraz pierwszym redaktorem naczelnym był rzutki krytyk literacki oraz dziennikarz Fryderyk Henryk Lewestam, faktycznie jednak już od r. 1862 tygodnikiem kierował Michał Szymanowski, od r. 1863 wspólnie z Janem Chęcińskim. Periodyk sformułował ogólnikowy program łączenia nauki z zabawą, realizowany poprzez powołanie ośmiu  głównych działów publikacji: popularyzujących wiedzę religijną, wiadomości z historii Polski i powszechnej, tzw. moralność (elementy etyki i zasady poprawnego zachowywania się), nauki przyrodnicze, elementy krajoznawstwa i etnografii historycznych ziem polskich, wybrane wiadomości z geografii powszechnej, utwory literackie oraz blok drobnych tekstów ciekawostkowo-rozrywkowych. W publikacjach popularnonaukowych często wprowadzano elementy beletryzacji. Dział literacki pozostawał pod znacznym wpływem formacji oświeceniowej, wykorzystywał też wciąż żyjących i tworzących wybranych autorów romantyzmu „krajowego”, ale  pojawili się także najmłodsi pisarze kształtującej się generacji pozytywistycznej. Wszystkie teksty „Przyjaciela Dzieci” bardzo mocno przesycone były elementami pouczania i dydaktyzmu, mającymi służyć kształtowaniu osobowości młodego odbiorcy w duchu posłuszeństwa rodzicom, przyszłej pożytecznej pracy dla kraju, solidaryzmu społecznego oraz postawy dobroczynno-filantropijnej w stosunku do „warstw niższych”.

Pierwsza faza dziejów pisma zakończyła się z chwilą objęcia stanowiska redaktora naczelnego przez Władysława Ludwika Anczyca, co nastąpiło 8 VII 1865.