Biblioteka w ziemiańskim dworze w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku w świetle inwentarza Wincentego Wydżgi
DOI:
https://doi.org/10.24917/20811861.21.7Słowa kluczowe:
inwentarz, Królestwo Polskie, XIX w., Wincenty Wydżga, księgozbiory zmieniańskieAbstrakt
Celem artykułu jest zaprezentowanie księgozbioru Wincentego Wydżgi stanowiącego przykład ziemiańskiej biblioteczki pierwszej połowy XIX wieku. Podstawę źródłową stanowił inwentarz notarialny spisany w 1854 r., znajdujący się w Aktach notariusza w Lublinie Ignacego Rzeszotarskiego. Księgozbiór liczący 584 dzieła w 1219 tomach należał do znaczniejszych domowych biblioteczek znanych z lubelskich akt notarialnych z okresu 1808-1863. Ponad połowę zbioru stanowiły druki polskojęzyczne, ponadto w języku francuskim, niemieckim, rzadziej po łacinie i w języku włoskim. Przede wszystkim widoczna jest dbałość o zaopatrzenie biblioteczki w aktualne pozycje. Zasadnicza część książek była wydana w dziewiętnastym stuleciu, przy czym szczególnie licznie prezentowane są tytuły publikowane po 1815 r. i w kolejnych dziesięcioleciach aż do śmierci właściciela. Jedynie pojedyncze druki pochodziły z ostatnich dekad XVIII stulecia. W wyniku przeprowadzonej analizy ustalono, iż zawartość tematyczna biblioteczki przedstawiała się następująco: opracowania ogólne (3,9%), z nauk społecznych (20,04%), humanistycznych, w tym szczególnie historyczne (16,94%), ponadto geograficzne (11,73%), z nauk matematycznych i przyrodniczych (4,65%), z nauk stosowanych (14,89%). Uwagę zwracają liczne opracowania z zakresu rolnictwa (11,18%) poświęcone nowym metodom uprawy i hodowli. Ponadto w domowych księgozbiorze znajdowały się niezbędne druki religijne, medyczne, z zakresu techniki. Istotne uzupełnienie stanowiła literatura piękna (14,15%) zarówno klasyka, jak i modne powieści, ponadto gramatyki i słowniki. Księgozbiór ukształtowany przez ogólniejsze trendy i wzorce kultury, a także, jak można przypuszczać, indywidualne potrzeby właściciela stanowi interesujący przykład biblioteczki mogącej, z racji uniwersalnego charakteru, spełniać liczne funkcje: m.in. poznawcze, użytkowe, rozrywkowe, estetyczne. Z pewnością omawiany przypadek zarówno z uwagi na znaczą liczebność księgozbioru, jak i zróżnicowaną zawartość stanowi interesujący przykład księgozbioru ziemianina doceniającego walory książki jako środka przekazu.
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Lublinie, Akta notariusza w Lublinie Ignacego Rzeszotarskiego 1849–1863.
Archiwum Państwowe w Lublinie, Akta Ksawerego Chełmickiego notariusza w Lublinie, 1831.
Bąbiak G., Sobie, ojczyźnie, potomności…. Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX w., Warszawa 2010.
Bieńkowska B., Inwentarze księgozbiorów prywatnych jako źródła do badań nad czytelnictwem, „Studia o Książce” 1989, t. 18, s. 65–75.
Boniecki A., Herbarz polski, cz.1 Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 5, Warszawa 1902.
Dymmel A., Jezierski Feliks, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, red. T. Radzik, A.A. Witusik, J. Ziółek, Lublin 2009, t. 3, s. 138–140.
Dymmel A., „Nabożne, szkolne, światowe”. Biblioteczki lubelskich ziemianek w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków XIX –XX wieku, red. D. Jarosz, A. Chamera-Nowak, Warszawa 2015, s. 189–208.
Dymmel A., Rola książki historycznej w kształtowaniu tożsamości narodowej w XIX wieku w świetle domowych księgozbiorów inteligencji, ziemiaństwa i duchowieństwa Królestwa Polskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 2019, t. 17, s. 57– 72.
Erber C., Dzieje książki na Kielecczyźnie w latach 1795–1865, Kielce 1996.
Furrer N., Buch besitz und geistiger Horizont. Zur Rekonstruktion frühneuzeitlicher Privatbibliotheken, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2016, t. 10, s. 79–94.
Głombiowski K., Problemy historii czytelnictwa, Wrocław 1966.
Grębecka W., Dzieło Krzysztofa Kluka na tle rozwoju botaniki cz. 1 Współczesny punkt widzenia, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2000, t. 45, nr 3/4, s. 161–172.
Horodyski B., Zarys dziejów Biblioteki Ordynacji Zamoyskich, [w:] Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego, red. K. Budzyk, A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1951, s. 259–341.
Janik M., Kalendariografia polska od XVI do XVIII wieku, [w:] Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2013, s. 9–52.
Kalendarz, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991, s. 402–403.
Kamińska-Czubała B., Zbiory Piotra Moszyńskiego. Biblioteka szlachecka w dobie romantyzmu, Kraków 2019.
Korzon K., Polskie biblioteki fundacyjne okresu zaborów, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1981, t. 17, s. 255–261.
Kozińska-Chachaj J., Księgozbiory ziemiańskie na Lubelszczyźnie w XIX i XX wieku, „Bibliotekarz Lubelski” 2004, t. 47, s.61–74.
Kula E., Wkład nauczycieli szkół średnich w szerzenie postępu agrotechnicznego w Królestwie Polskim doby międzypowstaniowej, „Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne” 2008, t. 17, s. 115–124.
Kusznier J., Historia rozwoju telekomunikacji optycznej, „Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe” 2016, nr 4 (112), s. 145–152.
Majewski T., Trudne początki fitopatologii w Polsce, „Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności” 2009, t. 9, 147–158.
Maleczyńska K., Książki i biblioteki w Polsce okresu zaborów, Warszawa 1974.
Mardofel B., Hipolit Estko (1800–1957) i fabryka cukru w Tarzymiechach, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2010, t. 7, s.289–310.
Mężyński A., Wielkoziemiańskie biblioteki publiczne w Polsce w latach 1772–1918, „Roczniki Biblioteczne” 2002, t. 46, s. 211–242.
Migoń K., Problematyka źródłoznawcza w bibliologii, „Studia o Książce” 1985, t. 15, s. 3–38.
Minakowski M. J., Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), [on-line:] http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.498303 – 31.05.2023.
Olszewicz B., Kartografia polska XIX wieku, Warszawa 1998.
Panasiewicz J., Materiały do dziejów Towarzystwa Rolniczego hrubieszowskiego w Archiwum Państwowym w Zamościu, „Archiwariusz Zamojski” 2008, t. 7, s. 90–100.
Pedraza G., Manuel J., Lector, lecturas, bibliotecas…: El inventario como fuente para investigación historia, „Annales de Documentación” 1999, nr 2, s. 137–158.
Ratajczak T., Polskie modlitewniki różnych wyznań. Studium bibliologiczne, Warszawa 2019.
Reizes-Dzieduszycki J., Działalność kolekcjonerska i bibliofilska przedstawicieli arystokracji i ziemiaństwa polskiego przełomu XVIII i XIX wieku: Działyńscy, Dzieduszyccy, Baworowscy, [w:] O etosie książki: studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej, red. T. Wilkoń, Katowice 2017, s. 258–269.
Rok B., Kalendarz, [w:] Encyklopedia książki, red. A. Migoń, M. Skalska-Zlat, Wrocław 2017, t. 2, s. 21– 25.
Różycki E., Z dziejów księgozbiorów i zainteresowań czytelniczych ziemian polskich na dawnych południowo-wschodnich Kresach w XIX i na początku XX wieku, [w:] O etosie książki. Studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej, red. T. Wilkoń, Katowice 2017, s.160–174.
Sirko M., Zarys historii kartografii, Lublin 1999.
Sobol-Kiełbania M., Księgozbiór Zbyszewskich i Iżyckich w zbiorach Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Juliusza Słowackiego w Tarnowie, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2016, t. 10, s. 161–181.
Szadkowski K., Napoleon – wojenne refleksje ze Świętej Heleny według relacji Emmanuela hrabiego de Las Cases, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2019, t. 105, s. 37–58.
Szewczyk J., Budownictwo z gliny w dawnej polskiej literaturze technicznej, „Architecturae et Artibus” 2009, vol. 1, nr 1, s. 84–98.
Szwarc A., Resursy w Królestwie Polskim (1820–1863), „Przegląd Historyczny” 1980, t. 71, nr 1, s. 23–49.
Tchórzewska-Kabata H., Pod znakiem światła. Biblioteka Ordynacji Krasińskich 1844–1944, Warszawa 2010.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 AUPC Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
